مروری بر کتاب فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ) 6

فصل ششم: تدوین غریب الحدیث در سده دوم

ابوعبیده معمر بن مثنی

ابوعبیده معمر بن مثنی {د ح 210ق} از راویان و لغت‌شناسان بنام در اوایل عصر عباسی است، او از آغازگران تدوین در اخبار عرب بوده و به عنوان چهره‌ای شاخص در روایت اشعار و اخبار عرب شناخته می شده است. وی در بصره می زیسته و از رجال نامداری چون ابوعمبر بن علاء، یونس بن حبیب، قتاده بن دعامه و رؤبه بن حجاج دانش آموخته است، به لحاظ مذهبی ظاهراً متعلق به شاخه‌ی صفریه از خوارج است، تک‌نگاری هایی از وی در لغت مثل کتاب الزرع، کتاب الحمام و... به ثبت رسیده است، کتاب الخیل نیز از وی باقی مانده است. تحلیل‌های فراتر از بحث‌های لغوی و نحوی وی را می توان در کتاب مجازالقرآن وی مشاهده کرد، سرانجام باید از کتاب غریب الحدیث وی نام برد که نخستین اثر در حوزه این دانش محسوب می شود، نوشته‌اند که این کتاب نوشته‌ی کوچکی بیش نبوده ولی اقوالی از ابوعبیده در کتب بعدی غریب الحدیث نقل می شود که بسیاری از آن‌ها برگرفته از درس‌های شفاهی او بوده است.

-        مبانی ابوعبیده در غریب الحدیث

توجه به بافت سخنان در توضیح واژه‌ها و ترکیب‌های غریب در احادیث، پیجویی و اهتمام وی به فرهنگ جاهلی به سبب این که وی از بزرگترین راویان اخبار عرب بوده است، از ویژگی‌ها در کار ابوعبیده است. توضیحات او نشان از تجربه زیستن وی با اعراب و آشنایی با فرهنگ عمومی آن‌هاست. نکته‌ی دیگر در این رابطه توجه وی به ظرافت‌های رسوم در عهد جاهلی بوده است. برخی از نسبت‌هایی که به ابوعبیده به لحاظ مبانی کار می دهند نیز از نظر مؤلف کتاب مورد تأمل است، از جمله دیدگاه منسوب به وی در باب واژه‌های قرآن که اساساً نافی وجود واژگان غیر عربی در قرآن بوده است.

لایه شناسی متون

اشاره :

لایه شناسی متون گوناگون و استخراج لایه های قدیمی‌تر از بین متونی که ظاهراً تاریخ جدیدتری دارند‎ به حدود یک قرن پیش برمی گردد . این کار در محافل غربی و در حوزه متون مختلف کلاسیک یونان و ارمنی و …نیز صورت گرفته است . در حوزهٌ جهان اسلام هم چند دهه‌ای است که با فعالیت‌هایی نظیر این مواجه هستیم ، با وجود این نگاهی اجمالی به تاریخ حدیث شیعه نشان می‌دهد که متون از دست رفته ما بسیار زیاد است .دست یافتن به متون از دست رفته به اشکال گوناگونی صورت می‌گیرد . در بعضی موارد اصلاً لازم نیست که ما متون از دست رفته را بازسازی کنیم، بلکه تنها آن را بازیابی می کنیم . اما بازسازی نیاز به کار بیشتری دارد و در واقع همانند حل کردن جدول است.

مروری بر کتاب فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ) 5

بخش دوم: فهم مفردات و غریب الحدیث

فصل پنجم: فقه الحدیث در دوره آغازین

گام‌های نخست از صحابه در فهم حدیث

بر پایه شماری از روایات فهم برخی از عبارات حدیثی حتی در عصر صحابه دشوار بوده است. علاوه بر احادیثی که قبلاً بدان اشاره شد نمونه‌هایی در احادیث منقول از امام علی ع یافت می شود که در آن، امام به توضیح حدیثی از پیامبر ص پرداخته اند. علاوه بر آن از شماری از صحابه نیز نمونه‌هایی مشابه در توضیح حدیثی از پیامبر یافت می شد، از جابر بن عبدالله انصاری، عائشه، انس بن مالک و... . غالباً این توضیحات صحابه به تبیین مصداق یا بافت اشاره دارند و به ندرت تمرکز بر توضیح مفردات در آن دیده می شود.

مروری بر کتاب فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ) 4

فصل چهارم: آثار مکتوب در فقه الحدیث

درگیری محدثان به مسائل اعتبارسنجی و ارزیابی استنادی حدیث در سده های متقدم هجری، به شدت جنبه متن و محتوا را تحت الشعاع قرار داده و به ندرت کسانی دیده می شوند که توجه به متن و فقه الحدیث نزد آنان چشمگیر بوده باشد. یکی از این افراد، ابوعیسی ترمذی صاحب سنن است، او علاوه بر عوامل سندی در گزینش احادیث شرایطی چون مورد عمل فقها بودن یک حدیث را نیز مد نظر قرار می داده، علاوه بر آن آوردن اقوال علما در هرباب در عرض احادیث و توجه به مضامین احادیث از ویژگی های فقه الحدیثی کتاب سنن اوست.

مروری بر کتاب فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ) 3

فصل سوم: نسبت میان فقه الحدیث و تفسیر قرآن

عالمان اسلامی در طول تاریخ از دانش فقه الحدیث انتظار داشته‌اند که وظیفه متن‌پژوهی در حوزه مطالعات حدیثی را بر دوش کشد. به بیان دیگر مشترکاً تفسیر قرآن و فقه الحدیث دو علمند که در حوزه فهم متون دینی در دو عرصه قرآن و حدیث بایستی پاسخگو باشند. در این راستا دو سوال مطرح هست، یکی آن که اساساً چه مشابهت‌ها و وجوه اشتراکی میان این دو (حدیث و قرآن) علمای اسلامی را به این مسیر سوق داده است که به موازات علم تفسیر، فقه الحدیث را شکل دهند؟ و سوال دوم این که چه تفاوت‌های بنیادینی وجود دارد که علمای اسلامی در صدد تأسیس دو دانش مستقل (تفسیر قرآن و فقه الحدیث) در عین قرابت اهدافشان برآمدند؟ در ادامه سعی بر این است که به ابعاد این دو سوال مهم پرداخته شود.

بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد (ص)

دریافت
حجم: 19 مگابایت

مروری بر کتاب فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ) 2

فصل دوم: چیستی فقه الحدیث

اصطلاح فقه الحدیث، ترکیبی است از یک مضاف و مضاف الیه که در آن واژه‌ی فقه به معنی لغوی خود و واژه‌ی حدیث به معنای اصطلاحی خود به کار رفته است.

اساساً علوم حدیث با این هدف بنا نهاده شده‌اند که بتوانند پژوهشگران عرصه حدیث را جهت مواجهه با ابعاد گوناگون حدیث به شکل علمی و روشمند توانمند سازند. در همین راستا حدیث‌پژوهان از دیرباز بر پایه‌ی دو بعد و جنبه‌ی مهم در حدیث یعنی "صورت" و "محتوا" به پایه‌ریزی علوم حدیث مبادرت ورزیدند. نتیجه این تلاش‌ها آن بود که برخی علوم چون "درایه" و "رجال"، عهده‌دار بحث درباره‌ی صورت یا شکل حدیث شدند و علمی چون "فقه الحدیث" جهت مواجهه علمی با محتوا و مضمون حدیث پایه‌گذاری گردید. درواقع هر یک از علومی که در حوزه حدیث‌پژوهی شکل گرفتند، به نوعی مکمل دیگر علوم حدیث بوده و سعی داشته‌اند تا از ابعاد گوناگون خلأ دانشی در حوزه حدیث‌پژوهی را رفع نمایند.

معرفی: مرحوم استاد محمدباقر بهبودی

مرحوم استاد محمدباقر بهبودی در هفدهم جمادى الاولى سال 1350 ﻫ.ق. متولد شد. . از سال 1327ش. تحصیلات حوزوی خود را در حوزة علمیة مشهد مقدس رسماً آغاز نمود. ادبیات عرب را نزد استاد ادیب محمدتقى نیشابورى معروف به ادیب دوم فراگرفت. در تحصیلات سطح، مختصرى از محضر حجةالاسلام سیّد احمد یزدى معروف به نهنگ و بیشتر از محضر استاد حجةالاسلام هاشم قزوینى بهره برد. در سال 1333 ش. به قم آمد و بعد از آنکه یک درس در محضر آیت‏اللّه‏ بروجردى و یک درس در محضر آیت‏اللّه‏ خمینى حاضر شد، بدون توقف به نجف اشرف رفت. در نجف یک درس در محضر آیت‏اللّه‏ خویى و یک درس در محضر آیت‏اللّه‏ حکیم انتخاب کرده و تا دو سال به تحصیل ــ و بیشتر مطالعه و تحقیق شخصى ــ ادامه داد و در سال 1335ش. ترک تحصیل نمود.

وی از سال 1337 ش. به تهران منتقل شد، و از آن زمان به تصحیح و تحقیق کتابهاى خطى و چاپى اشتغال دارد. اولین کارى که شروع کرد تصحیح تفسیر المیزان از جلد هفتم بود که تا جلد بیستم که آخرین جلد است، ادامه یافت. کار تصحیح المیزان چنان مورد توجه و علاقه و اعتماد علامه طباطبایی قرار گرفت که ایشان اجازة حکّ و اصلاح ادبى را نیز به وی دادند. به موازات تفسیر المیزان، به تصحیح بحارالانوار پرداخت و از جلد هفدهم تا آخرین مجلّد (غیر از دو جلد 77 و 78) همة مجلّدات به تصحیح، اشراف و نظارت وی بر متن کتاب و احیانا حک و اصلاح تعلیقه دیگران پایان گرفت.

استاد بهبودی در نقادى و درایت الحدیث، آراى تازه و رهیافت جسورانه‏اى دارد، چنان که این گونه آراى حدیث‏شناسى خود را در کتاب معرفة الحدیث (به عربى، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى) منتشر کرده، همچنین کتب اربعه شیعه را که نسبتا سراسر صحیح و نقدناپذیر شمرده مى‏شود، به زیر ذره‏بین درایت الحدیث خود برده و به مدد نقد راوى و نقد اِسناد و نقد متن، کتاب صحیح الکافى را که در حدود نیمه‏اى از کل اصول کافى است، به عربى و فارسى منتشر کرده و بحثهاى حادّى در محافل علمى برانگیخته است.

صدای استاد بهبودی - سال 1382 - پرسش و پاسخ در مورد اختلاف قرائات 

مروری بر کتاب فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ) 1

دانش فقه الحدیث

فقه الحدیث دانشی است که متصدی فهم احادیث و مسائل مربوط به آن است و می تواند معادلی برای تفسیر در حوزه دانش‌های قرآنی باشد، این دانش از صدر اسلام تا کنون فراز و نشیب‌های بسیاری را در مسیر رشد خود طی کرده است، با این حال تا به آن اندازه که شایسته و نیاز بوده به این دانش پرداخته نشده است. در کتاب حاضر کوشش بر آن بوده است که با توجه به خلأ موجود، از سویی نگاهی نظری به کل دانش فقه الحدیث صورت گیرد و از سوی دیگر، برخی مباحث که مواد آن موجود است، اما مبانی نظری و ساختار آن تدقیق نشده، به بحث نهاده شود.

فصل اول: واژگان فقه و حدیث

منبع شناسی حدیثی

منبع شناسی حدیثی

  

یکی از توانایی های لازم برای یک دانشجوی علوم قرآن و حدیث، منبع شناسی است، این مساله همواره برای دانشجویان این رشته مطرح بوده و سوال هایی را ایجاد می کرده است، سوال در مورد این که چگونه و با چه روشی بایستی یک دانشجو منابع مهم حدیثی و تفسیری و... را بشناسد، مطالب ذیل در مورد منبع‌شناسی حدیثی و برگرفته از گفتگویی با استاد احمد پاکتچی در این باره است: